★सरकारने महागाईशी निगडित पेन्शनचा, देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर पडणारा भार लक्षात घेऊन त्यास पर्याय म्हणून 1 जानेवारी 2004 रोजी लष्करी सेवे व्यतिरिक्त नव्याने नोकरीत रुजू होणाऱ्या केंद्र आणि राज्य सरकारी कर्मचाऱ्यांना राष्ट्रीय पेन्शन योजना लागू केली. ही योजना स्वीकारणे न स्वीकारणे खाजगी संस्थाना ऐच्छिक होते. यात दोन प्रकारच्या योजना आहेत एक कॉर्पोरेटसाठी दुसरी सर्वांसाठी. यापैकी फक्त एकाच प्रकारचे खाते उघडता येत होते आवश्यक असल्यास त्यात बदल करता येतो. व्यक्तींनी नोकरी करीत असताना गुंतवणूक करून मोठी रक्कम जमा करावी आणि त्यारून उपलब्ध पेन्शन योजना आपल्या गरजेनुसार घ्यावी. थोडक्यात स्वतःच्या निवृत्तीची तरतूद स्वतः करावी असा यामागील दुहेरी हेतू आहे.
★1 जानेवारी 2009 पासून ही योजना सर्व नागरिकांना खुली करण्यात आली आहे. छोटी रक्कम आपल्या जोखीम क्षमतेनुसार गुंतवून मोठी रक्कम उभी करावी आणि निवृत्ती नंतर तेव्हा चालू असलेल्या पेन्शन योजना घेण्याचा पर्याय त्यात आहे. या खात्यामध्ये टियर 1 आणि 2 असे दोन खाते पर्याय आहेत. टियर1 हे पेन्शन साठीचे गुंतवणूक खातेअसून टियर 2 बचत खाते आहे, यातील दुसरे खाते उघडले नाही तरी चालते.
★किमान गुंतवणूक वार्षिक ₹ 1000 कमाल मर्यादा नाही.
★18 ते 70 वर्षाच्या व्यक्तीस खाते उघडता येते. अनिवासी भारतीयही खाते उघडू शकतो. योजनेचा किमान कालावधी 5 वर्षे कमाल 57 वर्षे. एक व्यक्ती एक खाते, याशिवाय अटल पेन्शन योजना व्यक्तींना उपलब्ध आहे. जोडीदार अपत्ये याच्यासह संयुक्त खाते उपलब्ध नाही. वारसांची नोंद करता येईल.
★60 पूर्ण झालेल्या वर्षापासून 75 व्या वर्षापर्यंत कधीही खाते बंद करता येते. आवश्यक असल्यास 60% रक्कम एकरकमी काढून घेण्याचा पर्याय उपलब्ध आहे मात्र किमान 40% रक्कम उपलब्ध पेन्शन योजनेत गुंतवावी लागते. रक्कम काढून घेण्याची सक्ती नाही.
★ एनपीएस योजनेचे संपूर्ण नियमन राष्ट्रीय निवृत्ती नियोयन न्यासाच्या अधिपत्याखाली येणाऱ्या पीएफआरडीए या नियामकाचेद्वारे होते, त्यांनी म्युच्युअल फंडा सारख्या काम करणाऱ्या परंतु पूर्णपणे स्वतंत्र असलेल्या वेगळ्या व्यवसायिक पेन्शन फंड मॅनेजमेंट कंपन्यांची या कामासाठी फंड मॅनेजर म्हणून नेमणूक केली गेली असून आपला फंड मॅनेजर कोण असावा ते निवडण्याचे स्वातंत्र्य गुंतवणूकदारास दिले आहे त्याचप्रमाणे कोणताही आकार न घेता आपला फंड मॅनेजर बदलण्याचे स्वातंत्र्यही दिले आहे.
★पीएफआरडीएने मान्यता दिलेल्या कुठल्याही एका व्यवस्थापकाची निवड योजनेच्या सुरुवातीला सभासदाला करता येते. त्याचप्रमाणे अलीकडे केलेल्या बदलानुसार खात्यात अधिक रक्कम जमा असल्यास 2 व्यवस्थापकही नेमता येतात.
★नॅशनल पेन्शन सिस्टम (एनपीएस) ही एक ‘परिभाषित योगदान प्रणाली’ जिथे आपले योगदान, विविध मालमत्ता – इक्विटी, बॉन्ड्स, सरकारी सिक्युरिटीज आणि आपल्या आवडीनुसार वैकल्पिक गुंतवणुकीत गुंतविले जाते. फंड मॅनेजर आणि गुंतवणूक मालमत्ता प्रमाण यात आपल्या मनाप्रमाणे उपलब्ध पर्यायात बदल करता येतो.
★या योजनेचे कार्य म्युच्युअल फंडच्या बॅलन्स योजनेनुसार असेल अशी रचना करण्यात आली होती. तरीही सुरुवातीस प्रयोग म्हणून शेअर्समध्ये 50% अधिक रक्कम गुंतवण्याचे स्वातंत्र्य नव्हते अलीकडे यात बदल करण्यात आला असून आता अधिक लाभ मिळवण्याच्या हेतूने गुंतवणूक विभागणी आपल्या जीवनचक्रानुसार (Life cycle) (Auto choice). जीवनचक्रानुसार, 25%, 50%, 75% शेअर्समध्ये गुंतवणूक करण्याचा पर्याय उपलब्ध करून देण्यात आला आहे. सरकारी कर्मचाऱ्यांना तो आता इच्छा असल्यास 75% पर्यंत वाढवता येऊ शकतो. (Active choice) समभाग टक्केवारी वाढल्याने परतावा मिळण्याची शक्यता वाढते.
★अन्य पेन्शन योजनांपेक्षा राष्ट्रीय पेन्शन योजनेचे वेगळेपण खालीलप्रमाणे-
*फंड व्यवस्थापन खर्च अत्यंत कमी,
*मालक आणि कर्मचारी दोघांनाही करात सवलत,
*बाजाराच्या तुलनेत अधिक परतावा मिळण्याची शक्यता,
*फंड व्यवस्थापनात सुलभतेने बदल.
*व्यावसायिक व्यवस्थापन,
*नियामकांचे नियंत्रण.
*80C खाली मिळणारी अतिरिक्त करसवलत (जास्तीत जास्त ₹200000/-)
★18 ते 70 वर्षाच्या कालावधीच्या आतील वय असलेल्या सर्व निवासी अनिवासी नागरिकांना या योजनेत भाग घेता येतो. विदेशी भारतीय, परदेशी परंतु मूळ भारतीय नागरिक आणि हिंदू अविभक्त कुटुंबीय हे खाते उघडू शकत नाहीत.
★नॅशनल सॅक्युरिटी डिपॉझिटरी ली- सेंट्रल रेकॉर्ड किपिंग एजन्सी सर्व खातेधारकांची माहिती अद्ययावत ठेवते. हे खाते बँका वित्तीय संस्थांच्या ठराविक ठिकाणी काढण्याची सुविधा (पीओएस) आहे याशिवाय त्याच्या अँपवरून ऑनलाइन पद्धतीने खाते काढता येईल. अशा कोणत्याही ठिकाणी न जाता एनएसडीएलच्या संकेतस्थळावर जाऊन खाते काढता येते.
*प्रथम व्यक्तीस स्वतःचा पेन्शन रजिस्ट्रेशन अकाउंट नंबर (पीआरएएन) निर्माण करावा लागतो.
*मग त्याच्या मोबाईल क्रमांक आणि इमेलवर संदेश पाठवून खात्री केली जाते.
*यानंतर खातेदार त्यात ठराविक अंतराने रक्कम जमा करू शकतो. एका वेळी किमान ₹500/- वर्षभरात किमान ₹1000/- त्यामध्ये जमा करण्याची कोणतीही कमाल मर्यादा नाही.
*पैसे क्रेडिट कार्डद्वारेही भरता येणारी ही एकमेव गुंतवणूक योजना आहे.
*मुदत संपल्यावर अथवा खाते बंद केल्यावर काही रक्कम (कमाल 60%) परत घेता येते तर उरलेल्या रकमेची उपलब्ध असलेली पेन्शन योजना निवडून त्यात गुंतवणूक करावी लागते. त्या योजनेच्या अटींवर पेन्शन मिळू लागते.
*जर खातेदारांची इच्छा असेल तर पेन्शन योजना खरेदी करून 10 हप्त्यात एकूण रक्कम टप्याटप्याने काढण्याची सोय आहे.
★योजनेत तीन वर्ष पूर्ण करणाऱ्या सभासदास त्जमा केलेल्या रकमेच्या 25% रक्कम योग्य कारणासाठी (लग्न, घरबांधणी, आजारपण शिक्षण) काढण्याची परवानगी देण्यात आली आहे. पाच वर्षांच्या अंतराने जास्तीत जास्त एकूण तीन वेळा अशी रक्कम गरजेनुसार काढता येऊ शकेल आणि ती पूर्णपणे करमुक्त असेल. यामुळे मोठा आकस्मिक खर्च भागवता येऊ शकेल.
★यातून मिळणारा परतावा निश्चित नसला तरी योग्य पद्धतीने गुंतवणूक करून करबचत होऊन भांडवलवृद्धी होण्याची शक्यता जास्त आहे.
योजनेची उपयुक्तता लक्षात घेता अधिकाधिक लोकांनी यात गुंतवणूक करून आपल्या भावी आयुष्याची तरतूद करावी.
©उदय पिंगळे
अर्थ अभ्यासक
(लेखक मुंबई ग्राहक पंचायत या स्वयंसेवी ग्राहक संस्थेच्या मध्यवर्ती कार्यकारी मंडळात असून लेखात व्यक्त केलेली मते वैयक्तिक समजावीत)
