शेअरबाजारात विविध प्रकारचे व्यवहार केले जातात, या सर्वच व्यवहारांना ट्रेडिंग म्हटलं जातं. ट्रेडिंग कालावधीनुसार त्यांना वेगवेगळ्या नावांनी ओळखलं जातं. ट्रेडिंगचा हा कालावधी अल्प, मध्यम आणि दीर्घ मुदतीत विभागला असला तरी त्यास निश्चित अशी सीमारेषा नाही. सदर व्यवहारांचा कालावधी सेकंदाच्या काही भागापासून कित्येक वर्षांपर्यंत असू शकतो. दीर्घकालीन गुंतवणुकीतून उत्तम परतावा मिळत असला तरी अल्पकालीन गुंतवणुकीतूनही लाभ होत असल्याने, बाजारात सर्वाधिक व्यवहार हे, डे ट्रेडिंग आणि त्या खालोखाल पोझिशनल ट्रेडिंग या प्रकारात होत असतात.
- डे ट्रेडिंगमधे सर्व व्यवहार कामकाजाच्या एकाच दिवसात पूर्ण केले जातात.(म्हणजे एकाच दिवशी शेअर्स खरेदी करून, त्याच दिवशी विकले जातात.) तर पोझिशनल ट्रेडिंगमधे हा काळ काही दिवस ते एक वर्ष एवढा असू शकतो.
- डे ड्रेडिंगमधे, अत्यल्प कालावधीत वारंवार केल्या जाणाऱ्या व्यवहारांना स्कॅल्पिंग म्हटलं जातं. त्याचप्रमाणे पोझिशनल ट्रेडिंगमधे कमी कालावधीत, बाजारातली किंमत लाटेसारखी वर-खाली होतांना, त्या कालावधीचा अंदाज बांधून जे व्यवहार पूर्ण केले जातात, त्याला स्विंग ट्रेडिंग असे म्हणतात.
- स्विंग ट्रेडिंग बाजारात नोंदवलेल्या कोणत्याही मालमत्ता प्रकारात म्हणजेच शेअर्स, रोखे, इंडेक्स, कमोडिटी, करन्सी या सर्वच प्रकारात करता येणं शक्य आहे.
- मध्यम कालावधीमधे ट्रेडिंग करताना, वर नमूद केलेल्या मालमत्ता प्रकारात किंमतीत पडणाऱ्या फरकामधून लाभ मिळवणं, हा त्याचा मुख्य उद्देश आहे. यामधून आपल्याला पोझिशनल ट्रेडिंग आणि स्विंग ट्रेडिंग यातला सूक्ष्म फरक लक्षात आला असेल.
- प्रत्येक स्विंग ट्रेडिंग हे पोझिशनल ट्रेडिंग असले, तरी त्याचा कालावधी हा पोझिशनल ट्रेडिंगच्या कालावधीपेक्षा निश्चितच कमी असतो. यातले सर्व कालावधी हे व्यक्तीसापेक्ष आहेत.
स्विंग ट्रेडिंगची वैशिष्ट्ये:
- कमी कालावधी
स्विंग ट्रेडिंगमधे केल्या जाणाऱ्या व्यवहारांचा कालावधी हा एक दिवस ते काही आठवडे असू शकतो. बदलणारे भाव सातत्याने पडद्यावर न पहाता, प्राईज अॅक्शन (भाव हालचाल) याचा अंदाज घेऊन ट्रेडर्स खरेदी विक्रीचा निर्णय घेतात. यामधे रोखीच्या व्यवहाराव्यतिरिक्त, अन्य सर्व मालमत्ता प्रकारातल्या व्यवहारामधे खरेदी अथवा विक्री व्यवहार आधी करता येऊ शकतात, ज्याला शॉर्ट सेलिंग म्हंटलं जातं)
- निश्चित उद्दिष्ट
स्विंग ट्रेडिंग करण्यामागे विशिष्ठ कालावधीत, किंमतीच्या फरकाचा लाभ घेणं अथवा आपली जोखीम मर्यादा (स्टॉप लॉस) संपल्यानंतर त्यातून बाहेर पडणं, अपेक्षित आहे. त्यानुसार कोणत्या किंमतीला खरेदी किंवा विक्री करायची? किंवा व्यवहार कधी सोडून द्यायचा? ते आधीच ठरवलेलं असतं, त्यानुसारच व्यवहार केले जातात.
- तांत्रिक विश्लेषणाचा आधार
स्विंग ट्रेडिंग करण्यासाठी योग्य कंपनी निवडणं, अपेक्षित असून त्यासाठी काही लोक मूलभूत विश्लेषणाचा वापर करत असले, तरी प्राईज अॅक्शन (भाव हालचाली) ओळखण्यासाठी तांत्रिक विश्लेषण म्हणजेच विविध आलेख, त्याच्या रचना आणि त्यातून समजणारा अर्थ याच पद्धतीचा प्रामुख्यानं वापर केला जातो.
- बाजाराचा कल
बाजार हा अष्टपैलू कलाकार असून तो आपले रंग सातत्याने बदलत असतो. स्विंग ट्रेडिंगसाठी बाजाराचा कल ओळखता येणं गरजेचं आहे. तुम्ही त्याकडे कोणत्या दृष्टीकोनातून पाहता, ते यात महत्वाचं ठरतं.
यात प्रामुख्याने दोन दृष्टीकोन सांगता येतील..
- सर्प दृष्टी – साप जमिनीवर सरपटत असल्यानं त्याला खूप छोटी असणारी गोष्ट सुद्धा कितीतरी मोठी दिसते.
- गरुड दृष्टी – गरुड उंच आकाशात विहार करत असल्याने त्याला कितीही मोठी गोष्ट छोटी वाटू शकते.
या दोन्ही संकल्पना अधिक स्पष्ट होण्यासाठी ज्या व्यक्तींना चार्टबद्धल प्राथमिक माहिती आहे, त्यांनी मनीकंट्रोल किंवा शेअर मार्केट संबंधी कोणत्याही संकेतस्थळावरच्या 1दिवस, 5 दिवस, 1महिना, 6 महिने, 1 वर्ष, 5 वर्ष त्यापुढे जाऊन 10 वर्ष, 15 वर्ष 25 वर्ष असे निफ्टी आलेख पाहावेत. जसजसे हे आलेख आपण एकाच फ्रेमवर पहाल, तसतसा आपला त्याकडे पाहायचा दृष्टिकोन अधिकाधिक विशाल होत जाते, आणि गेले काही दिवसात बाजारात झालेली पडझड किरकोळ वाटू लागते. सोबत नमुन्यादाखल 1 दिवस ते 5 वर्षाचे 6 आलेख जोडले आहेत ते जरूर पहा.
अनेक ट्रेडर त्यांच्या व्यवहाराकडे आपापल्या नजरेतून पाहत असल्यानं त्याबद्दल त्यांनी बाजाराच्या दिशेबद्दल बांधलेल्या अंदाजात फरक पडतो.
- जोखीम व्यवस्थापन
बहुतेक स्विंग ट्रेडर्सना आपल्या जोखीम स्विकारण्याच्या मर्यादा माहिती असल्यानं फारसं नुकसान न होऊ देता, आपलं भांडवल सुरक्षित राहावं, असं वाटत असतं. त्याप्रमाणं आपण किती नुकसान सहन करू शकतो, या जोखीम घेण्याच्या ताकदीनुसार ते व्यवहारासाठी स्टॉप लॉस ऑर्डर्स आधीच टाकून ठेवतात. ब्रोकरेज फर्मने स्टॉप लॉसची सुविधा आपल्या ग्राहकांना दिली असून, त्यामधे विशिष्ट भाव आला की अपेक्षित खरेदी अथवा विक्रीची ऑर्डर सिस्टीममधून आपोआप टाकली जाते.
हे वाचा : ट्रेडिंगचे प्रकार आणि स्कँल्पिंग
सर्वसाधारणपणे कमी कालावधीत, कमी जोखीम पत्करून, आपलं भांडवल सुरक्षित रहावं आणि ट्रेडिंगचा फायदा मिळत राहावा, असे वाटणाऱ्या सर्व गुंतवणूकदारांची इच्छापूर्ती होऊ शकेल, असा हा मार्ग आहे. स्विंग ट्रेडर्ससाठी लागणाऱ्या योग्य संधी प्रत्येक चढत्या बाजारात आणि उतरत्या बाजारात असल्या, तरी त्या एका पातळीत राहणाऱ्या बाजारात अधिक असतात. अनेक सर्वसामान्य गुंतवणूकदार, मोठे वैयक्तिक गुंतवणूकदार, देशी विदेशी वित्तसंस्था ही पद्धत वापरत असून त्यातून आकर्षक अधिक्य मिळवत आहेत.
स्विंग ट्रेडिंगचे फायदे
- अधिक लवचिक व्यवहार- डे ट्रेडर्सच्या तुलनेत स्विंग ट्रेडरच्या व्यवहाराचा कालावधी काही दिवसंपासून ते काही आठवड्यापर्यंत असल्यामुळे त्यात अधिक लवचिकता असते.
- कमी ताण देणारे – व्यवहारामधे अधिक लवचिकता असल्यामुळे, व्यवहार लगेच पूर्ण करायचा ताण नसतो. डे ट्रेडिंगप्रमाणं निश्चित आणि अनिवार्य अशी कालमर्यादा नसल्यानं, असे व्यवहार पूर्ण करताना येणारा मानसिक ताण कमी असतो.
- अधिक लाभदायक – हे व्यवहार मध्यम कालावधीसाठी करण्यात येत असल्यानं योग्यवेळी प्रवेश करून त्यांची पूर्तता केल्यास अधिक लाभ मिळू शकतो.
- तंत्र आणि तंत्रज्ञानस्नेही – स्विंग ट्रेडिंग करण्यासाठी वेगवेगळी तंत्र आणि तंत्रज्ञान वापरले जात असल्यानं त्यातील ज्ञान आणि त्याचा योग्य वापर करण्याचं कौशल्य असलेल्या व्यक्ती अनुभवातून त्यात यशस्वी होऊ शकतात.
स्विंग ट्रेडिंगचे तोटे
- बाजार प्रदर्शन – स्विंग ट्रेडिंगमधे व्यवहार जेवढे दिवस होल्ड करून ठेवणार, तेवढ्या विविध बातम्या, अफवा किंवा अन्य शेकडो कारणांनी शेअरबाजारामधले भाव वरखाली होऊ शकतात. त्यातून व्यवहाराचा अंदाज चुकूही शकतात.
- अधिक ब्रोकरेज – स्विंग ट्रेडिंगमधे व्यवहारांवर अधिक दलाली आणि इतर आकार द्यावे लागतात, त्यामुळे अधिकाधिक व्यवहार झाले, तर झालेल्या प्रत्येक खरेदी विक्रीच्या व्यवहारावर अधिक ब्रोकरेज द्यावं लागतं. यामुळे खर्चात वाढ होते. अनेक दलाली पेढ्यानी गुंतवणूकदारांना यासाठी सुलभ ब्रोकरेज पर्याय दिले आहेत, त्याचा अवश्य विचार करावा.
- भावनांचा ताणतणाव – व्यक्तीसोबत भाव-भावना आल्या, त्यामुळे बाजारातील तीव्र हालचालींचा ताणतणाव स्विंग ट्रेडिंग करणाऱ्यांवर येऊ शकतो.
- निर्णय घेण्यावर मर्यादा – हे व्यवहार अधिक कालावधीसाठी होत असल्यानं बदललेल्या परिस्थितीनुरूप तात्काळ निर्णय घेण्यावर मर्यादा येतात.
- सर्व गुंतवणूकदारांसाठी अयोग्य – स्विंग ट्रेडिंग करण्यासाठी खास कौशल्य लागत असल्यानं, ते सर्वाना जमेलच असं नाही. नवीनच व्यवहार करणाऱ्या गुंतवणूकदारांच्या दृष्टीनं ते आव्हानात्मक ठरू शकतं.
स्विंग ट्रेडिंगच्या लोकप्रिय पद्धती खालील प्रमाणे आहे.
- ट्रेंड फॉलोईंग – यामधे बाजाराचा कल ओळखून, त्या ट्रेंडच्या दिशेनं व्यवहार केले जातात.
- रिव्हर्सल ट्रेडिंग – यात किंमतीमधे होणारे बदल आणि बाजारातील कलबदल आधीच ओळखले जातात आणि त्याप्रमाणे व्यवहार केले जातात.
- ब्रेकआऊट ट्रेडिंग – यात शेअर्सच्या चार्टमधले सपोर्ट-रेझिस्टन्सचे बदल त्वरित ओळखून व्यवहार केले जातात.
- मोमेंटम ट्रेडिंग – यात बाजार कल बदल किती काळ राहील, याचा अंदाज बांधून व्यवहार केले जातात.
- स्विंग हाय – स्विंग लो – यामधे शेअर्सचे वाढत जाणारे भाव काही काळानं स्थिर होऊन खाली येणार किंवा कमी कमी होत असलेला शेअर्सचा भाव कुठेतरी स्थिर होऊन भविष्यात वाढणार, ते बिंदू निश्चित करून व्यवहार केले जातात.
डे ट्रेडिंग आणि लॉंगटर्म ट्रेडिंग यामधला समतोल साधणारा मध्यममार्ग म्हणून पोझिशनल ट्रेडिंग आणि स्विंग ट्रेडिंग याकडे पाहता येईल. यशस्वी स्विंग ट्रेडर्स होण्यासाठी तांत्रिक विश्लेषणाचे सखोल ज्ञान, जोखीम व्यवस्थापनाचे ज्ञान, स्वयंशिस्त, बाजारज्ञान आणि स्थितप्रज्ञ वृत्ती असणे गरजेचे आहे.
©उदय पिंगळे
अर्थ अभ्यासक
(लेखक मुंबई ग्राहक पंचायत या स्वयंसेवी ग्राहक संस्थेचे क्रियाशील कार्यकर्ते असून संस्थेच्या मध्यवर्ती कार्यकारणीचे सदस्य आहेत याशिवाय महारेराच्या सामंजस्य मंचावर मानद सलोखाकार म्हणून कार्यरत आहेत. लेखातील मते पूर्णपणे वैयक्तिक असून ती कोणतीही शिफारस करीत नाहीत.)
