इन्कम टॅक्स म्हणजे काय?
विशिष्ट रकमेपेक्षा जास्त उत्पन्न असणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या उत्पन्नाचा ठराविक हिस्सा सरकार तिजोरीत जमा करवा लागतो. आपल्या उत्पनाचा असा सरकारकडे कर स्वरुपात जमा केलेला हा पैसा म्हणजेच ‘उत्पन्न कर’. लोकांकडून त्यांचा कमवलेला पैसा घेण्यामागे सरकारचे महत्वाचे दोन उदिष्टे आहेत. एकतर लोकांनी भरलेला हा कारचा पैसा सरकारचं उत्पन्न(revenue) आहे, त्यामुळे विविध योजनांवर आणि विकास कार्यांवर खर्च करण्यासाठी सरकार कडून हा पैसा वापरला जातो. आणि दुसरी गोष्ट म्हणजे व्यक्तीची अतिरिक्त क्रयशक्ती काढून घेता येते, अर्थात संपत्तीचे समान वाटपचे उदिष्ट साधले जाते आणि गरीब श्रीमंत हि दरी घटते.
टॅक्स सेव्हिंग म्हणजे काय?
आपले खरे उत्पन्न न दाखवता बनावट नोंदीतून करापासून सुटका मिळण्यासाठी वेगवेगळे प्रयत्न केले जातात. असे कराच्या चोरीचे गुन्हे शिक्षेसाही पात्र असतात. मग टॅक्स सेव्हिंग म्हणजेही कराची चोरीच आहे काय? तर नाही! टॅक्स सेव्हिंग ही कराची चोरी नसून सामान्य माणसाचा कर वाचावा, त्याला कमीतकमी कर भरावा लागावा यासाठी एक कायदेशीर मार्ग आहे. व्यक्तीच्या वाढणाऱ्या गरजा आणि त्यांच्या वर होणारा खर्च पाहता सरकारकडे भरावा लागणारा कर सामान्य माणसाच्या आर्थिक नियोजनावर ताण निर्माण करतो. मोठ्या शहरांमध्ये वाढणाऱ्या गरजा आणि त्यावर होणारा खर्च, भविष्याच्या नियोजांसाठी पैशांची गुंतवणूक, शिक्षणासारख्या गरजांवर होणारा मोठा खर्च अपरिहार्य असतात. सर्व कर वगळून हातात खर्च साठी येणारं उत्पन्न (desposable income) या सर्वांपुढे अपुरं वाटू लागतं. यातून लोकांनी कर चोरी किंवा इतर बेकायदेशीर मार्गांकडे जाऊ नये तरीही कर वाचावा म्हणून टॅक्स सेव्हिंग हा एक विचारी आणि कायदेशीर मार्ग असू शकतो.
लोकांच्या टॅक्स सेव्हिंग चा सरकारला काय फायदा?
कोणत्याही देशाचा आर्थिक आराखडा केवळ लोकांचा फायदा आणि सरकारचा नुकसान या तत्वावर चालू शकत नाही. टॅक्स सेव्हिंग मागे व्यक्तींबरोबरच सरकारचा हि फायदा आहे. तो कसा हे समजून घेताना एक साध आर्थिक गणित समोर ठेवलं पाहिजे की लोकांच्या उत्पन्नाचा मोठा भाग गुंतवणुकीत असावा हे एक साधं आर्थिक गृहीतक आहे. उत्पन्नतील saving अर्थात बचतीचा चा वाटा बँकांमध्ये जास्त प्रमाणात जमा केला जाईल. पुढे ही बचत बँका गुंतवणुक म्हणून विविध उद्योग आणि धंद्यांना भांडवलाच्या रुपात देऊन त्यांना चालना मिळेल. म्हणून लोकांनी आपल्या उत्पन्नाचा मोठा भाग बचतीच्या स्वरुपात बँकांमध्ये जमा करावा यासाठी आर्थिक नियोजन कार्यरत असते. आणि बचतीला चालना देण्याच्या प्रयात्नापैकी एक म्हणजे ‘टॅक्स सेव्हिंग’ ज्यातून आपला कर वाचवण्याच्या हेतूने लोक गुंतवणुकीकडे वळतील. लोकांमध्ये बचतीची सवय रुजली जाते. आणि अश्या प्रकारे सरकारचाही हेतू यातून साधल्या जातो.
टॅक्स सेव्हिंग साठी फिक्स्ड डिपॉझिटच का?
भविष्याची उपाययोजना म्हणून बचतीचे विविध मार्ग उपलब्ध असताना मुदत ठेव अर्थात फिक्स्ड डिपॉझिट च कशासाठी? हा प्रश्न पडतो. याचं कारण असं, की बचत किंवा इतर ठेवी अत्यंत अल्प मुदतीच्या असतात आणि कधीही पैसे काढून घेण्याची सोय त्यात असल्यामुळे ठेवींमध्ये अनिश्चितता असते. या ठेवी दीर्घ मुदतीसाठी नसल्याने फारसा फायदा बँकांनाही होत नाही त्यामुळे गुंतावणूकदारानाही व्याजदराचा कमी मोबदला मिळतो. यावर पर्याय म्हणून टॅक्स सेव्हिंग साठी FDs हा उत्तम पर्याय असतो. आपला कर वाचवण्यासाठी लोक या दीर्घकाळ ठेवींचा वापर करतील ज्यातून व्यक्ती आणि बँका दोघानाही फायदा होईल.
आपला कर असा वाचवावा?
भारतीय आयकर कायदा 1961 मधील कलम 80(सी) नुसार कोणताही करदाता ‘कर बचत मुदत ठेव’ (टॅक्स सेव्हिंग फिक्स्ड डिपॉझिट) स्वरुपात आपल्या एकूण उत्पन्नावरील करात दीड लाखापर्यंत रकमेची घट मिळवू शकतो. tax save करण्यासठी काही मुलभूत गोष्टींची माहिती असणे मात्र आवश्यक आहे. त्याकरिता टॅक्स सेव्हिंग फिक्स्ड डिपॉझिट (एफ.डी.) बद्दल जाणून घ्यावयाच्या काहीं गोष्टी खालील प्रमाणे.
-
केवळ व्यक्ती किंवा हिंदू अविभक्त कुटुंब (HUFs) या योजनेत गुंतवणूक करू शकतात.
-
एफ.डी. करिता जमा करावयाची किमान रक्कम बँकानुसार वेगवेगळी असते.
-
रकमेवर मिळणारा व्याजदर ५.५% ते ७.७५% पर्यंत असू शकतो. एफ.डी.च्या रकमेवर जेष्ठ नागरिकांना मिळणारा व्याजदर हा सामान्य नागरिकांपेक्षा बर्याचदा जास्त मिळतो.
-
हि रक्कम पाच वर्षांच्या ठराविक मुदती साठी असते. मुदतपूर्व पैसे काढण्याची किंवा रकमेवरती कर्ज घेण्याची कोणतीही सोय या योजने अंतर्गत नाही.
-
सहकारी आणि ग्रामीण बँका वगळता इतर कोणत्याही सरकारी किंवा खाजगी क्षेत्रातील बँकेत या प्रकारच्या एफ.डी.ची गुंतवणूक केली जाऊ शकते.
-
पोस्ट ऑफिसची पाच वर्षांची मुदत ठेव देखील भारतीय आयकर कायदा 1961 मधील कलम 80(क) अंतर्गत कर घट करण्याच्या योजनेसाठी पात्र आहे. हे मुदत ठेव खाते एका शाखेतून दुसऱ्या शाखेत हस्तांतरित करता येऊ शकते.
-
या एफ.डी. वैयक्तिक किंवा जोड खात्यांच्या स्वरुपात करता येतात. जोड खात्याच्या संदर्भात मात्र कर लाभ केवळ प्रथम खातेदाराच मिळतो.
-
एफ.डी.च्या व्याजावर गुंतवणूकदाराच्या कर संचा प्रमाणे कर आकारला जातो, त्यामुळे टी.डी.एस. लागू होतो. रकमेवरील व्याज पुन्हा गुंतवले (रीइनव्हेस्ट) केले जाऊ शकते. मिळवलेल्या व्याजावरील टी.डी.एस. जाण्यासाठी 15G (जेष्ठ नागरिकांसाठी 15H) हा फॉर्म बँकेत जमा केला जाऊ शकतो.
-
सदर योजना वारस(नॉमिनी) लावण्याची सुविधा उपलब्ध करून देते
करदेयता कमी होण्यासाठी टॅक्स सेव्हिंग एफ.डी. शिवायाही अन्य कोणता मार्ग आहे का?
होय. आपला करात कमी होण्यासाठी टॅक्स सेव्हिंग एफ.डी. शिवाय किंवा त्यापेक्षाही फायदेशीर मार्ग अस्तित्वात आहे. वरील प्रकारात आपला कर घटवण्यासाठी बचतीचा मार्ग अवलंबला जातो खरा पण त्यावर मिळणाऱ्या व्याजाची रक्कम एकूण उत्पन्नात जमा होऊन त्यावर कर बसतोच. टॅक्स सेव्हिंग FDs च्या व्याजादार कर लावल्या जातोच. त्यामुळे हि योजना करमुक्त नाही. तर मग असा कोणता उपाय आहे का ज्यामुळे करमुक्त गुंतवणुकीचा लाभ व्यक्ती घेऊ शकते? तर हो! कर बचतीचा अजुन एक सोपा रस्ता उपलबद्ध आहे. ज्याला म्हणतात ‘कर विरहित गुंतवणूक’(investment with tax free returns). तुमची गुंतवणूक कराच्या जाळ्यात न अडकता तुम्हाला मोबदला मिळू शकतो. आणि या प्रकारच्या गुंतावानुकीनाच म्हणतात कर विरहित गुंतवणूक. कर विरहित गुंतावनुकींचा लाभ देणाऱ्या योजना पुढील प्रमाणे :
१.सुकन्या सामुद्धी योजना: सर्वात जास्त मिळकत म्हणजेच ८.१% इतका कर विरहित मिळकतीचा लाभ या योजनेद्वारा होतो, परंतु या गुंतवणुकीचा कालावधी फार जास्त म्हणजे २१ वर्षे इतका आहे हा मात्र याचा तोटा आहे.
२.बचत खाते: १०,००० मर्यादेपर्यंतच्या गुंतवणुकी वरील व्याज कर रहित असते, १०,००० वरील उत्पननावर ३.५%व्याजदर मिळतो मात्र हा मोबदला करदेय आहे
३.पब्लिक प्रॉव्हिडंट फंड: ७.८% इतक्या व्याजादर कर रहित आहे, परंतु दीर्घ मुदतीची ही योजना १५ वर्षांच्या कालावधीसाठी असते.
कमी कालावधीत जास्त व्याज दर मिळवून देणारे ई.एल.एस.एस.म्युचुअल फंड-
होय! कर बचतीसाठी एफ.डी. व्यतिरिक्त इतर काही मार्ग आहेत ज्याच्या सहायाने तुम्ही कमीत कमी मुदतीत जास्त व्याजदर मिळ्वू शकता. ई.एल.एस.एस.म्युचुअल फंड हा त्यातला एक सर्वात फायदेशीर उपाय. ही योजना दुहेरी फायदा देते, एकतर सर्वात कमी मुदतीसाठी, केवळ ३ वर्षांसाठी ही ठेव ठेवता येते आणि दुसरीकडे जास्तीतजास्त टॅक्स फ्री व्याजदराचा मोबदला.
