आर्थिक विषयाच्या संदर्भात निकोलस दारवास यांचं नाव आपण कदाचित ऐकलं असण्याची शक्यता आहे. निकोलस दारवास यांचा जन्म हंगेरीत झाला. 1950 च्या दशकात ते बॉलरूम डान्सर म्हणून जगभर फिरत होते. या काळात एका क्लबने नृत्य सादर करण्याचं मानधन पैशांच्या स्वरूपात न देता कंपनी शेअर्सच्या स्वरूपात देऊ असं सांगून त्याचा बयाणा (Advance) म्हणून काही शेअर्स त्यांना देऊ केले. काही दिवसांनी त्यांच्या लक्षात आलं की अतिशय कमी कालावधीत त्याच्या बाजारमूल्यात वाढ झाली आहे. आपण इतके कष्ट करून पैसे मिळवतो, त्यापेक्षा गुंतवणूक केल्यास इतक्या कमी कालावधीत पैसे अधिक वाढू शकतात याचं त्यांना आश्चर्य वाटलं.
पुढे काही कारणाने क्लबशी करार न झाल्याने दारवास यांनी ते शेअर्स विकत घेतले. त्यानंतर आपल्या मिळकतीमधला बराचसा भाग ते शेअर्समधे गुंतवत असत. त्यासाठी त्यांनी वॉल स्ट्रीट जर्नल आणि बॅरोन यांचे सदस्यत्व घेतले होते. यशस्वी लोकांचे अनुभव, टिप्स यांचा आधार घेऊन त्याप्रमाणे गुंतवणूक करायचे.
मात्र असं करून पाच ते सात वर्षांच्या कालावधीत त्यांनी आपलं सर्वच भांडवल गमावलं. त्यानंतरच्या कालावधीत आपण कोणत्या चुका केल्या त्याचा शोध घेऊन त्यांनी रोज आठ-आठ तास संशोधन केलं. अनेक पुस्तकं वाचली, रेटिंग्ज अहवाल वाचले. त्यातून त्यांनी असा निष्कर्ष काढला, की उलढालीसह सतत बाजारभाव वाढणाऱ्या शेअर्समध्ये गुंतवणूक करणं, अतिशय फायदेशीर आहे. तसेच आपला तोटा, सहन करण्याच्या मर्यादेत राखल्यास अंतिमतः फायदाच होतो.
केवळ शेअरबाजारात नोंदणी झालेल्या स्टॉकमधे ते गुंतवणूक करत असत. दारवास बॉक्स थिअरी (Darvas Box Theory) ही त्यांनी स्वतः विकसित केलेली ट्रेडिंग पद्धत आहे. यात तांत्रिक विश्लेषण (Technical Analysis) आणि किंमत चळवळीचा (Price Action) वापर करून भावपातळीत मजबूत वाढ असलेल्या शेअर्सची ओळख पटवते आणि त्यामध्ये व्यापार करण्यासाठी मदत करते. यातील नियमांचा काटेकोर वापर करून अत्यंत कमी कालावधीत मोठ्या प्रमाणात सौदे करून त्यांनी 10000 डॉलर्सचे 20 लाख डॉलर्समधे रूपांतर केले ते ही केवळ अठरा महिन्यात! या कालावधीत बाजारात तेजी होती, तरीही मानक निर्देशांकाच्या तुलनेत त्यांना मिळालेले यश भव्यदिव्य होते. त्यांच्या “How I Made $2,000,000 in the Stock Market” या पुस्तकात याचा सर्व तपशील दिला आहे.
- दारवास बॉक्स थिअरीची मुख्य तत्त्वे:
- जास्त वाढ असलेल्या शेअर्सची ओळख: दारवास चांगल्या मूलभूत तत्त्वांवर आणि सकारात्मक बाजारभावनेवर भर देणाऱ्या स्टॉक्सवर लक्ष केंद्रित करत. स्टॉक ओळखण्यासाठी त्यांनी बातम्या आणि किंमत-उलाढाल आणि कंपनीच्या मूलभूत विश्लेषणाचा वापर केला.
- चौकोन (Box) तयार करणे: “बॉक्स” म्हणजे स्टॉकच्या त्या किंमत श्रेणीभोवती आखलेले चौकट, जिथे तो एका चढाईनंतर वरच्या भावपातळीत स्थिर राहतो. वरची सीमा म्हणजे स्टॉकची आजवरची सर्वोच्च किंमत आणि खालची सीमा म्हणजे अलीकडची किमान किंमत.
- ब्रेकआउट स्ट्रॅटेजी: जेव्हा शेअर्सची किंमत चौकोनाची वरची सीमा ओलांडते आणि उच्च उलाढालीसह वर जाते, तेव्हा खरेदीचा इशारा मिळतो. त्याला ब्रेकआउट म्हणजेच नवीन वरच्या पातळीकडे जाण्याची सुरुवात असे समजण्यात येते.
- स्टॉप-लॉस शिस्त: जर शेअर्सची किंमत चौकोनाच्या खालच्या सीमेखाली गेली, तर नुकसान कमी करण्यासाठी पोजिशन सोडली जाते म्हणजेच विक्री केली जाते.
- गतीवर आधारित व्यापार (Momentum Trading): कमजोर स्टॉक्सऐवजी चांगली गती असलेल्या स्टॉक्सवर लक्ष केंद्रित केले जाते.
- भावनिक निर्णयांचा अभाव: या पद्धतीत, व्यापारामधले निर्णय घेण्यासाठी वस्तुनिष्ठ निकषांचा वापर केला जातो, जेणेकरून भावनिक चुका टाळता येतात.
दारवास बॉक्स थिअरीचे उपयोग:
- गती व्यापार: वेगाने वाढणाऱ्या शेअर्सच्या फायदा घेण्यासाठी उपयुक्त संधी मिळते.
- निश्चित निर्णय दृष्टिकोन: कोणत्या भावाने शेअर्स खरेदी करायचे आणि काय भाव आल्यावर विक्री करायची याचं स्पष्ट मार्गदर्शन मिळतं.
- जोखमीचे व्यवस्थापन: स्टॉप-लॉस वापरून नुकसान कमी होण्यास मदत होते.
- सोपेपणा: दारवास बॉक्स थिअरी,सोपी आणि सहज समजणारी पद्धत आहे.
- उपयुक्तता: केवळ शेअर्सच नव्हे तर कमॉडिटी आणि फॉरेक्स यांसारख्या विविध बाजारांमधे वापरली जाऊ शकते.
दारवास बॉक्स थिअरीच्या मर्यादा:
- बाजार स्थिती: ही पद्धत बाजार तेजीत चांगली काम करते; परंतु एकाच पातळीत रेंगाळणाऱ्या बाजारात किंवा मंदीची स्थिती दाखवत असेल तर चुकीचे संकेत मिळू शकतात.
- उशीराचे सिग्नल: चौकोन तयार करण्यासाठी मागील माहितीचा आधार असल्याने बाजारात प्रवेश(एंट्री) आणि निर्गमन (एक्जिट) थोड्या उशिरा होऊ शकते. बाजार सातत्याने बदलत असल्याने मिळालेला संकेत वापरतो. त्या क्षणी शेअर्सच्या किमतीच्या स्थितीत कदाचित बदल घडला असल्याची शक्यता असते.
- उलढालीवर अवलंबित्व: ही पद्धत उलढालीतील वाढीवर अवलंबून आहे, जे कमी उलाढाल वाढ असलेल्या बाजारात अचूक असू शकत नाही.
- चौकोन तयार करण्यात असलेली व्यक्तिनिष्टता : वेगवेगळ्या व्यक्तींद्वारे त्यांच्या आकालनक्षमतेनुसार चौकोनांच्या सीमांची मर्यादा वेगवेगळी होऊ शकते.
- मर्यादित मूलभूत विश्लेषण: या पद्धतीत किंमत आणि उलाढाल यावर विशेष भर दिला जातो, परंतु सखोल मूलभूत विश्लेषणावर तेवढा भर दिला जात नाही.
- शॉर्ट-टर्म ट्रेडिंगसाठी ही पद्धत योग्य नाही: ही पद्धत मध्यम ते दीर्घकालीन ट्रेडिंगसाठी तयार केलेली आहे आणि इंट्राडे ट्रेडिंगसाठी ती तेवढी कार्यक्षम नाही.
दारवास बॉक्स थिअरीची तत्वं आणि मर्यादा समजून घेतल्या तर, ट्रेडर्स त्यांच्या व्यापार धोरणामधे ही पद्धत कशी वापरायची हे ठरवू शकतात. आजच्या इतके प्रगत तांत्रिक चार्टिंग अशक्य असताना दारवासने आपली रणनीती लागू केली. दारवास यांनी वापरलेली समान तत्त्वं आता तांत्रिक चार्टिंगसह लागू केली जाऊ शकतात. त्यामुळे आजही अनेक ट्रेडर्स झटपट नफा मिळवण्यासाठी या पद्धतीचा वापर करतात.
तथापि, आर्थिक तज्ञांच्या मते ही रणनीती मंदीच्या कालखंडात वापरल्यास मोठे नुकसान होऊ शकते, असं असलं तरी वेगवेगळे गुंतवणूकदार त्यांच्या पद्धतीने वेगवेगळ्या कालावधीच्या चार्टवर याचा वापर करतात. त्यामुळे निर्णयक्षमतेवर पडणार भावनिक प्रभाव कमी होतो. उच्च वेगाने वाढणाऱ्या शेअर्सचा शोध या पद्धतीने घेता येतो.
फॉरेक्स ट्रेडिंगमधे ही पद्धत समर्थपणे वापरता येते, असे त्यातील अनेक जाणकारांचे मत आहे. या रणनीतीला सापेक्ष सामर्थ्य निर्देशांक (Relative Strength Index), बदलती सरासरी (Moving Average), उलाढाल आणि निर्देशांकाची जोड देऊन अधिक प्रभावीपणे वापरता येणे शक्य आहे.
दारवास बॉक्स सिद्धांत आपल्याला काही गोष्टींची सातत्याने जाणीव करून देत राहील. त्या अशा-
- शेअरबाजारात रोज व्यवहार कराल तर नुकसान करून घ्याल, कमीत कमी वेळा व्यवहार कराल तर भरपूर नफा मिळवाल.
- संधी असेल तेव्हा व्यवहार केल्यानेच परतावा मिळेल. जेव्हा व्यवहार यशस्वी होईल तेव्हा गुंतवणूक वाढवा.
- आपला तोटा मर्यादित ठेवण्यासाठी स्टॉप लॉसचा वापर करा.
- मिळालेला नफा पुन्हा गुंतवणूक करायला वापरावा. पुढील नफा नियोजनाशी त्याचा वापर करता येईल.
- निष्कर्ष काढून मर्यादित गुंतवणूक करून यश मिळाल्यास, त्यातली गुंतवणूक हळूहळू वाढवली पाहिजे. (Divide and Rule)
- चूक करणं मान्य आहे, परंतु तीच चूक पुन्हा करणं ही मोठी चूक आहे. त्यामुळे चुकूनही तीच चूक पुन्हा करू नये.
- बाजारातील प्रत्येक बातमीचा मागोवा घेणं, विश्लेषण करणं, आणि त्यावर आधारित व्यापार करणं अशक्य आहे.
©उदय पिंगळे
अर्थ अभ्यासक
(लेखक मुंबई ग्राहक पंचायत या स्वयंसेवी ग्राहक संस्थेचे क्रियाशील कार्यकर्ते असून संस्थेच्या मध्यवर्ती कार्यकारणीचे सदस्य आहेत याशिवाय महारेराच्या सामंजस्य मंचावर मानद सलोखाकार म्हणून कार्यरत आहेत. लेखात व्यक्त केलेली मते वैयक्तिक आहेत. हा लेख कोणतीही गुंतवणूक शिफारस करीत नाही)
